– Reisverslag Oekraïne November 2024

Oekraïne is meer dan Svaliava. Meer dan zielige zigeunerkinderen en meer dan corrupte leiders. Oekraïne is meer dan zwerfhonden en verlaten Sovjetgebouwen. Meer dan grijs en grauw. Oekraïne is alweer in oorlog en nog steeds in wederopbouw. Oekraïne is een land waar mensen met trauma’s voor gek worden verklaard. Het is het land dat elke ochtend weer ietsjes kleiner ontwaakt. In Oekraïne slapen gewonde soldaten op straat terwijl kinderen les krijgen in schuilkelders.

Het is het land van de strakke opritten en gatenkaas wegen. Het land waar nog altijd o.a Hongaars en Russisch wordt gesproken. Waar mensen elkaar negeren en feiten worden verzwegen. Het land waar je alleen met het juiste paspoort in en uit kan. Waar je op elke hoek van de straat een wasstraat of oorlogsmonument vindt. Waar je bij een benzinepomp wordt aangesproken door een jonge soldaat die met trots vertelt hoeveel Russen hij al heeft gedood. En hoeveel er nog zullen volgen.

Het land van de gastvrijheid en angstige blikken. Het land dat met verdriet terug en met angst vooruit kijkt. Het land waar mannen binnen zitten en vrouwen over de markt struinen. Het land waar hulpgoederen en tanks worden vervoerd. Het land waar de salarissen gelijk blijven terwijl de belastingen stijgen. Het land waar mensen blijven hopen of vluchten. Het land waar de elite zwemt in het geld en waar wanhopige mannen met bootjes Europa proberen te bereiken. Het land waar we weleens over lezen maar eigenlijk niks van weten. Het land waarvoor we om 20:00 de tv uitzetten terwijl de luchtalarmen daar inmiddels altijd aanstaan. Het land waar kinderen niet kunnen slapen en mannen niet meer wakker zullen worden.

Wij, Casper en Annemarie Spannenberg en Jens de Boer, zijn afgelopen week wederom in Oekraïne geweest. Een intense reis met verschillende uitersten, mede omdat we dit keer niet bleven hangen rondom Svaliava, maar veel verder het land in zijn gegaan. Zo bezochten we steden als Lviv, Zhytomyr en Kiev. We beginnen deze blog graag even met een korte terugblik om uit te leggen hoe dit soort reizen tot stand komen en waarom we specifiek deze keer weer vertrokken naar dit land in oorlog.

In 2022, een paar maanden na het uitbreken van de oorlog, was ik, Jens, bezig met mijn afstudeeropdracht op het Cibap. Omdat we destijds een Oekraïens gezin in huis hadden, besloot ik mijn opdracht aan dit thema te koppelen. Ik nam contact op met Slavik Murza, dominee in Svaliava en een paar weken later stond ik daar: voor de Oekraïense grens.

Ik verbleef een week lang boven het kerkje van Slavik, waar meerdere slaapplaatsen waren ingericht. Naast mij verbleven hier vier andere mensen. Dit waren allemaal gedesoriënteerde oost-Oekraïners die hier terechtkwamen met weinig bagage maar met veel verhalen.

In dit kerkje ontmoette ik Sascha en Zhenya. Dit jonge stel van midden dertig vluchtte in 2014 weg uit de regio Donetsk en woonde voor een korte tijd in Kiev. Later besloten ze weer richting het oosten te gaan en zo vonden ze een huis in Kharkiv. Toen de oorlog in 2022 begon, wisten ze na een kleine week door het oog van de naald te kruipen en vluchtten naar Svaliava. De vader van Zhenya bleef achter in Kharkiv. Hij weigerde weg te gaan; het is ten slotte zijn land. Hij ging door met zijn dagelijks leven terwijl zijn stad dag en nacht aangevallen werd. Toen hij op een ochtend richting het strand liep voor een duik in de zee, stond hij op een mijn. De vader van Zhenya is een van de duizenden Oekraïense burgerdoden.

Ook ontmoette ik in het kerkje van Slavik een man genaamd Peter. Zijn vrouw en zoon waren de grens al overgestoken en woonden in Duitsland. Inmiddels is de situatie veranderd; Peter schuilt momenteel ergens in Oekraïne omdat hij bang is om als soldaat naar het front te moeten. Zijn vrouw Anna en zoon Ilija zijn naar Svaliava gekomen om toch in de buurt van hun man en vader te zijn. Ze zijn wellicht hemelsbreed dichter bij elkaar, maar de afstand blijft in gedachten mijlenver.

De belangrijkste reden voor ons om regelmatig naar Oekraïne te gaan is omdat we deze mensen; Sascha, Zhenya, Anna en Ilija, zien als onze familie. We hebben deze mensen lief. We kunnen met ze lachen, huilen en bidden. Ze leren ons veel. Over leven in oorlog maar ook over leven in dankbaarheid. Een les die ik eenieder van ons gun. Het maakt je eigen leven een heel stuk gemakkelijker.

De tweede reden voor ons om wederom naar Oekraïne te gaan was een aantal concrete verzoeken die ons werden gesteld vanuit Stichting Oekraïne Projecten. Zo konden we een bus vol hulpgoederen meenemen voor een weeshuis en hebben we geholpen met het vervoeren en uitdelen van voedselpakketten in een klein dorpje dichtbij Zhytomyr.

Omdat we zo ontzettend veel hebben gedaan, gezien en gehoord in slechts een week tijd, vatten we de dagen kort voor je samen. We hopen dat je de tijd neemt de verhalen te lezen. Niet omdat ze zo goed zijn geschreven, maar omdat we willen dat mensen zoals Sascha, Zhenya en Anna gehoord worden. Dit zijn de echte verhalen.

 

4 kazen pizza

Zondag 27 oktober: Gisteren kwamen we laat in de avond aan in Svaliava. We waren ons busje nog maar half uit of we zaten al aan een volle tafel met onze vrienden Sascha, Zhenya en Anna. We praatten bij en lachten om herinneringen terwijl Anna, onze gastvrouw dit weekend, in de gaten hield of we niet met een leeg bord kwamen te zitten. We hebben elkaar gemist en kijken uit naar wat de week ons brengt.

We geven cadeautjes aan onze vrienden, waaronder speculaas van Opa Spannenberg!

 

Zondag begonnen we de dag met een uitgebreid ontbijt – waarna we de kerkdienst van Slavik bezochten. De kerkdienst was voor ons uiteraard niet te volgen, maar Slavik had zoals altijd zijn preek voor ons door Google Translate gehaald. Na de dienst overhandigden we Slavik een zonnepaneel namens de Svaliava Commissie. We zouden hem later deze week uitgebreid spreken. Eerst stond ons een bijzondere lunch te wachten, bij een van onze vrienden genaamd Artem.

Artem kennen we al een tijdje. Hij is samen met zijn ouders gevlucht en in Svaliava terecht gekomen. Dat ze uitkeken naar onze komst werd snel duidelijk; de ouders van Artem waren niet in de kerk zodat ze hun kleine huisje perfect schoon konden maken en het eten klaar zou staan zodra we zouden arriveren. Als diplomaten werden we onthaald in een oud half opgeknapt Sovjet flatje, 3 hoog.

Na de lunch begonnen we aan een wandeling. Deze wandeling begon niet buiten, maar onder de grond. Onder de flat van Artem is een ruimte ingericht waar kinderen les kunnen volgen, mochten de luchtalarmen af gaan. Op de muur hangen foto’s van ruimtevaarders en planeten en er hangen half ingekleurde kindertekeningen. De decoratie mag niet baten; het is er koud en grillig.

 

Schuilkelder voor schoolkinderen in Svaliava

 

De rest van de wandeling was minstens net zo surreëel als ons bezoek aan de schuilkelder. Na nog geen tien minuten lopen zien we, omdat we op een heuvel staan, dat er een uitvaart bezig is. Een Oekraïense soldaat wordt geëerd, herdacht en begraven. Het oorlogsmonument, op steenworp afstand, kan weer worden uitgebreid.  Al vragen wij ons hardop af of er eigenlijk nog wel plek is op de muur van foto’s. 

We sluiten onze eerste dag af met een diner in een restaurant, samen met Artem en Evgen. Evgen is een wat oudere man die zichtbaar getraumatiseerd is door alles wat hij de afgelopen jaren heeft meegemaakt. Hij is gevlucht vanuit de regio Donetsk en heeft zijn twee winkels achter zich gelaten.

Vanuit zijn flat heeft hij de bommen zien vliegen en hij heeft meerdere dagen onder de grond doorgebracht. In een alles of niets poging heeft hij zijn auto, een compleet afgedankte Lada, gepakt en is weggereden. Na 12 dagen kwam hij aan in Svaliava. Helemaal alleen. Zonder spullen, geld, vrienden of familie, maar met mentale problemen. Hij vertelt ons dat hij de grens naar Hongarije gaat overzwemmen, zodra het weer wat beter begint te worden. Een levensgevaarlijke overtocht die al tientallen levens eiste. Zit je dan, in een restaurant met je 4 kazen pizza…

Samen met Evgen en Artem in het restaurant

 

De roze olifant

Maandag 28 oktober: Stichting Oekraïne projecten vroeg ons, zodra ze wisten dat we weer naar Oekraïne gingen, of we voor hen een van hun projecten wilden bezoeken, zodat er nieuwe foto’s gemaakt konden worden, maar ook omdat er simpelweg fysieke hulp nodig is. Samen met een van de contactpersonen in Oekraïne, Kovács Sándor, werd afgestemd wat mogelijk is en zo werd besloten dat we mee konden helpen aan een binnenlands transport vanaf Berehove naar een klein dorpje naast Zhytomyr. Zhytomyr is een grote stad net voor Kiev, op zes uur rijden van Svaliava.

Omdat we niet alleen met ons drieën zover het land in wilden, vroegen we onze vriendin Sascha mee. We wisten dat zij tijd zou hebben, maar waren benieuwd of ze ja zou zeggen. Zhenya, haar man, zou namelijk niet mee kunnen; hij loopt gevaar opgepakt te worden. De moeder van Sascha was ook niet heel blij met onze vraag. Ze is al op leeftijd en maakt zich ernstig zorgen over de oorlog.

Ons idee was om maandag en dinsdag bezig te zijn met het transport en woensdag Kiev te bezoeken. Wat we niet wisten is dat de zus van Sascha in Zhytomyr woont en dus zei Sascha, na een paar dagen vol twijfel, uiteindelijk ‘ja’.

De maandag rijden we de hele dag richting Zhytomyr. Bij het ophalen van Sascha vraagt Zhenya ons te schuilen in de badkamer, mocht het luchtalarm afgaan. Opzich fijn dat hij meedenkt, maar misschien niet de fijnste laatste woorden voor vertrek.

Onderweg zien we van alles; natuurlijk passeren we verschillende paspoortcontroles. Maar die zijn we inmiddels wel gewend. Wel nieuw zijn alle roadblocks aan de kant van de weg. Vaak zijn dit grote betonblokken en ijzeren kruizen die, mochten de Russen zo ver komen, de weg kunnen blokkeren.

We stoppen onderweg in Lviv, de koffiestad van Oekraïne. Het is bijzonder om te zien hoe trots Sascha op haar land is; alle standbeelden en speciale gebouwen worden aangewezen. Tegelijk is het pijnlijk om te zien hoe Sascha probeert te negeren hoe zwaar de ondertoon van de oorlog op de stad drukt. Het is een knalroze olifant in de kamer; er wordt alleen en minimaal over gesproken als je ernaar vraagt.

 

Samen met Sascha in Lviv!

 

Na een koffie pitstop in Lviv vervolgen we onze reis richting Zhytomyr. We stoppen bij een benzinepomp voor een toiletbezoek. Ik sta in mijn eentje te wachten als er een jongeman op me afstapt. Hij vraagt waar ik vandaan kom en zodra hij doorheeft dat ik niet van hier ben, begint hij met het strooien van bijzondere uitspraken. Hij vertelt vol trots dat hij elke dag Russen doodt. Dat we niet bang hoeven te zijn want alle Russen zullen naar de hel gaan. Hij gaat daar, samen met zijn vrienden, voor zorgen. Hij praat over de oorlog alsof het een computerspelletje is. De manier waarop hij praat en uit zijn ogen kijkt is angstaanjagend. Ik vraag naar zijn Instagram, want iemand op zijn positie wil ik wel van dichtbij volgen. Als ik ‘s avonds in ons appartement zijn Instagram bekijk, zie ik dat hij een vrouw heeft. En een kind van een jaar of 2, 3. Ik ben benieuwd wat zijn laatste post zal worden.

Na een lange dag komen we aan in Zhytomyr. Sascha heeft een appartement voor ons geregeld. We ontmoeten haar zus en nicht en leren hen beter kennen, terwijl we twee enorme pizza’s delen. Na het eten laten ze, uiteraard vol trots, zien wat hun stad te bieden heeft. Maar de olifant is ook in Zhytomyr te groot; het grote plein in de stad staat vol met herdenkingsplekken voor omgekomen soldaten. We tellen er al gauw 600. Op de plaatselijke bioscoop hangen geen posters met de verwachte films, maar met de snelste manier om bij een schuilkelder te komen.

Posters op de bioscoop, (vertaald naar het Nederlands)

 

Transport rond Zhytomyr

Dinsdag 29 oktober: Vandaag delen we samen met Sascha pakketten uit in een afgelegen dorpje dicht bij Zhytomyr. Alles is op zijn Oekraïens geregeld; eigenlijk niet dus. Het heeft zo zijn charme. We weten niet precies hoe we in het desbetreffende dorpje komen, maar na wat belletjes en een beetje ‘toeval’ arriveren we op de juiste plek.

We hebben pakketten mee voor precies 50 gezinnen. Omdat we wat later zijn dan verwacht en omdat de mensen hier maar 1x per jaar op een transport zoals deze kunnen rekenen, staat het hele dorp al op ons te wachten. Casper en Annemarie delen de pakketten uit terwijl Sascha alle gegevens van de mensen noteert. Dit omdat de overheid precies wil weten waar en wanneer aan wie hulp wordt geboden. Hieronder volgen een aantal foto’s van het uitdelen van de pakketten.

Na het uitdelen worden we door een vrouw uitgenodigd voor een lunch. In een klein net huisje worden we aan de keukentafel gezet. Of het ook echt de keuken is weten we niet; in deze ruimte staat een kookplaatje, maar ook een bad en een kledingkast. De tafel wordt helemaal volgeladen met eten; soep, brood en vlees. Heel veel vlees. Onze gastvrouw komt er niet bij zitten: wij zijn de gasten en die worden niet gestoord.

Eenmaal terug in Zhytomyr wandelen we samen met Sascha door de stad. We bezoeken een Ruimtemuseum en wandelen door het park. Later in de middag haakt de zus van Sascha aan en bezoeken we een prachtige brug. Voor even is het alsof we in de Ardennen zijn en vergeten we de oorlog en haar gevolgen.

We eten met ons drieën, om Sascha en haar zus wat tijd samen te gunnen.
Uiteraard worden we wel tot aan de deur afgezet van het in hun ogen beste restaurant van de stad. Terwijl wij hier genieten van het eten komt er een jong gezin naast ons zitten. De man is volledig in uniform en ziet er uitgeput uit. Zijn vrouw zit vooral op haar telefoon en houdt hun dochtertje in de gaten, terwijl ze op de grond rondkruipt. De roze olifant is de Ardennen uitgelopen.

Het jonge gezin naast ons in het restaurant

 

Kiev

Woensdag 30 oktober: Het bezoeken van de hoofdstad van Oekraïne is een risico. Overdag valt het nog mee met de gevaren. Wij hebben dan ook geen luchtalarmen gehoord. Vooral in de avond en nacht worden de aanvallen opgevoerd en wordt het gevaarlijk. We waren dan ook alleen overdag in Kiev en zodra de avond viel reden we terug richting Zhytomyr.

Het is moeilijk te beschrijven hoe het voelt om in Kiev rond te lopen. Het is een stad waar alle uitersten samenkomen. Vrouwen werken en shoppen terwijl je de mannen eigenlijk niet ziet. En als je ze ziet, zijn ze ouder of aan het werk in het leger. Heel soms lopen ze door de stad met vrouw en kinderen. De kans is groot dat ze dan een tijdje vrij hebben. Ze zien er dan ook veelal moe uit. Een aantal soldaten zaten of lagen te slapen, ergens in de stad. Sascha vertelt ons dat je moet betalen als je vakantie wilt, van het vechten. De armere mannen blijven vechten, hoe moe ze ook zijn.

Het is sowieso bijzonder om met Sascha in Kiev te lopen, wetende wat zij meegemaakt heeft. Het geeft een extra lading aan de dag. Zo bezoeken we een enorme herdenkingplaats midden in het centrum waar Sascha op afstand blijft. Een blik is genoeg; dit is niet de plek waar ze graag is. We kunnen het ons niet voorstellen hoe moeilijk het moet zijn om de stad waar je hebt gewoond en zo van houdt in deze staat te zien. Hetgeen wat Sascha op de been houdt is het focussen op de cultuur en natuur van de stad. Maar ook dit valt niet mee: alle standbeelden zijn ingepakt en onder de mooiste uitkijkplek van de stad zien we een krater die een jaar geleden is ontstaan door een bominslag.

Hieronder zie je een aantal bijzondere foto’s die we hebben gemaakt in Kiev en het verhaal erachter. We hopen dat dit een beeld geeft van de sfeer in de stad.

 

Monumenten en belangrijke gebouwen in Kiev worden beschermd

 

Soldaten werken of rusten in Kiev

 

Herdenkingsplaatsen in Kiev

 

Kiev is prachtig, maar er zijn geen toeristen meer te vinden. De straat op deze foto is normaal gesproken enorm toeristisch.

 

Hieronder zie je een video van 4 minuten waarin we langs een monument lopen. Je ziet ontelbare foto’s van omgekomen soldaten.

 

Russische spion

Donderdag 31 oktober: Vandaag hadden we wederom een reisdag. Je moet er wat voor over hebben:) Tegen 18:00 uur kwamen we aan in Svaliava en uiteraard stond Zhenya ons vol verwachting op te wachten. Hij was benieuwd naar onze verhalen en indrukken. We hebben Sascha en Zhenya uitgenodigd om met ons naar een restaurant te gaan. We hebben gelachen om alle leuke dingen van de afgelopen drie dagen en serieus doorgepraat over de moeilijke onderwerpen. Het was goed om op deze manier de drie lange dagen af te sluiten.

Na het eten bezochten we Slavik Murza. Hij was zelf een paar dagen in Rivne geweest. Dit is een stad tegen Wit-Rusland aan, op een paar uur rijden van Svaliava. We praatten eerst een beetje bij, waarna we al snel bij de oorlog uitkomen. Hij vertelde ons dat er die dag weer een grote aanval op Kiev is geweest. We zijn op tijd weggegaan. Slavik zag er goed uit. Hij heeft onlangs meerdere operaties aan zijn oog gehad, maar het gaat goed met hem. Wel is hij moe van al het werk dat hij doet. Op zondag is hij dominee maar doordeweeks is hij vooral bezig met het zorgen voor de vluchtelingen uit zijn kerk in Svaliava.

We praatten met hem over hoe we ervoor kunnen zorgen dat meer gemeenteleden uit de Hattemse kerken dichter betrokken kunnen worden met de gemeenteleden uit Svaliava. Voor Slavik ligt hierbij vooral de focus op de jongeren. We gaan komend jaar nadenken over jeugdkampen en/of uitwisselingsprojecten. Daarnaast gaf Slavik aan structurele maandelijkse financiële hulp nodig te hebben voor de oudere gemeenteleden van zijn kerk. Hier zullen we binnenkort meer informatie over delen in de Open Poort en Gasthuiskerk in Hattem.

Na het bezoeken van Slavik zochten we Evgen nog op. We hadden het gevoel dat hij een beetje extra aandacht van ons wel kon gebruiken. Hij wordt door veel mensen genegeerd. We hebben mensen gesproken die zelfs beweren dat hij een Russische spion is. Echt waar; de Sovjetgeschiedenis zit nog diep in de Oekraïners, ook bij hen waarvan je het niet verwacht. We hebben voornamelijk geluisterd naar dat wat Evgen te vertellen had en probeerden hem zijn vluchtwens over water af te raden. Hij heeft eigenlijk niemand waarmee hij praat en dus nemen we onze rol in zijn situatie serieus, hoe moeilijk dat ook is.

 

Het Arendsnest

Vrijdag 1 november: Aan de ene kant voelt het alsof we al weken in Oekraïne zijn. Tegelijkertijd gaat de tijd ook enorm snel. Alle indrukken volgen elkaar snel op en we zijn veel onderweg geweest. Vandaag is het alweer onze laatste dag in Oekraïne.

We begonnen onze dag met het aanvullen van de hulpgoederen die we mee hadden genomen voor het Arendsnest. Vanuit Stichting Oekraïne Projecten hebben we een mooi bedrag ontvangen waarmee we samen met een dispuut van de studentenvereniging Navigators in Tilburg inkopen hebben kunnen doen voor een weeshuis genaamd Het Arendsnest. In Oekraïne kochten we nog wat extra speelgoed van het overige geld en zo konden we met een bus vol goederen arriveren. Nadat we onze spullen hadden afgezet zijn we samen met Viki op pad gegaan.

Ook Viki is een van de contactpersonen van de Stichting. Ze werkt op een school in Berehove en door dit werk komt ze veel in aanmerking met arme kinderen uit de omgeving. Een aantal gezinnen van deze kinderen voorziet ze van hulp door voedselpakketten uit te delen. Wij hebben Viki een flink geldbedrag kunnen geven waardoor ze ook komende winter weer veel mensen van voedsel kan voorzien. We hebben dit geld kunnen geven omdat we bij onze oproep om geld voor een busje veel meer binnenkregen dan we hadden verwacht. Het geld wordt dus bijzonder goed besteed.

Samen met Viki hebben we vijf gezinnen bezocht. De verhalen van deze families zijn in eerdere blogs al aan bod gekomen en zullen we hier niet herhalen. Hieronder vind je de foto’s die waarschijnlijk ook al wel genoeg zeggen:

‘s Avonds speelden we met de kinderen van het Arendsnest. Het is inmiddels een traditie geworden om de laatste avond hier te zijn en het doet ons altijd goed om na een intense en vaak best lastige reis onze tijd af te sluiten met deze lieve kinderen.

Dit was hem!

Namens allen die we hebben ontmoet de afgelopen week: bedankt voor het meeleven, doneren en bidden. Namens ons: blijf dit doen. De mensen hebben onze hulp nodig, nog veel meer dan we ons kunnen voorstellen. Kleine tip: 9 november vindt er een inzamelingsactie plaats in de Ontmoetingskerk. Het zal echt heel fijn zijn om de mensen in Oekraïne te kunnen voorzien van warme kleding. Wij hebben genoeg, toch?

 

Mocht je naar aanleiding van deze blog vragen of opmerkingen hebben? App dan naar:

Jens de Boer: 0624341576
Casper Spannenberg: 0649425116

Of spreek een van ons aan op 9 november of na een kerkdienst!